مجله سپیده دانایی: از دیدگاه اندیشمندان و متفکران دینی برخی از صفات به صورت فطری در وجود انسان به ودیه گذاشته شده اند. یکی از ویژگی ها حس زیبایی خواهی و زیبایی جویی است که بحث زیبایی شناسی در ادیان هم مطرح شده است. در این مقال نگاهی اجمالی به این مفهوم در ادیان مختلف خواهیم انداخت.

زیبایی شناسی دینی چیست؟

زیبایی شناسی دینی حس لطیفی است که در مواجهه با پدیده های هستی به انسان دست می دهد، نیروها و عواطف او را برمی انگیزد و غوغاها و هیجان های بزرگی در درون او برپا می کند. انسان مومن نگاهی اندیشناک به جهان دارد، در آن سیمایی هنری و معنوی می یابد و احساس خرمی و حق شناسی می کند.

پژوهشگران دینی زیبایی ها را به سه طبقه تقسیم کرده اند:

1- زیبایی محسوس، که به وسیله حواس پنجگانه انسان درک می شود و در زمین، آسمان، گیاهان و ... هوایداست.

2- زیبایی نامحسوس، که به واسطه قوه تفکر انسان درک می شوند، مانند خصلت بلاغت که در قرآن کریم و سخنان ائمه اطهار (ع) فراوان به چشم می خورد.

3- زیبایی معقول - که با قوه عقل انسان درک می شود - نه حواس آنها را درک می کند و نه قوه تخیل ا. برای مثال، می توان به زیبایی کارهای نیک اشاره کرد.


ادیان همه زیبایی ها را به خداوند نسبت داده او را به وجود آورنده تمام زیبایی ها دانسته اند؛ خواه این زیبایی ها محسوس باشد، خواه نامحسوس. در هر صورت زیبایی های موجود در جهان هستی همه منسوب به خداوند است.

اکثر متفکران علوم دینی ضمن بها دادن به دو نوع اول زیبایی، نوع سوم را ارج بیشتری نهاده و آن را زیبایی حقیقی دانسته اند. زیبایی شناسی، معرفت و دانشی است که نه تنها زیبایی های محسوس، بلکه زیبایی های معنوی را نیز دربر می گیرد. آنها معتقدند که درک و تقدیر انواع زیبایی ها، سبب رشد معنوی انسان می شود. «اتو گراندلر» به دو دسته از مهم ترین زیبایی هایی که موجب تعالی معنوی افراد می شود اشاره کرده است.

زیبایی های جهان طبیعت

بدون شک زمانی که انسان به تماشای صحنه های مختلف عالم هستی می پردازد، از دیدن آنها چنان لذت می برد که درصدد تکرار تحقق آن لذت و سرور برمی آید. کتب آسمانی بارها زیبایی های عالم هستی را یادآور شده اند و نظاره آنها را گوشزد کرده اند. جهان طبیعت نه تنها پذیرای درک و فهم انسان است بلکه حس زیبایی شناسی را در او برمی انگیزد و وی را به واکنش در برابر شکوه و زیبایی جهان وامی دارد. طبیعت همواره در ادیان حرمتی والا و قداستی خاص داشته است. در ادامه نگاهی مختصر به جایگاه طبیعت در ادیان مختلف خواهیم داشت.

در اسلام

در آداب و مناسک اسلامی انس گرفتن دائم انسان با طبیعت آشکار و نمایان است. مسلمان با آب وضو می گیرد، بر خاک سجده می کند و برای آگاهی از وقت عیادت به آسمان چشم می دوزد. قرآن مجید طبیعت را آیت و مخلوق خداوند می داند. از آنجا که در دین ما حقوق اجتماعی از حقوق فردی اهمیت بیشتری دارد، کسی که آب آشامیدنی مردم را آلوده و آرامش را از مردم سلب کند از نظر قرآن مفسد فی الارض و محارب با خداست. از منظر اسلام نعمت ها و منابع طبیعی حق همه انسان ها در طول تاریخ هستند. در این کتاب آسمانی از عالم طبیعت به عنوان یکی از والاترین مظاهر زیبایی یاد شده که باید قدر و اهمیت آن را درک و از خالق آن سپاسگزاری کرد.

در دین زرتشت

وسواس ایرانیان زرتشتی در پاک نگاه داشتن آب، خاک، هوا و آتش زبانزد یونانیان بوده است. زرتشت پیامبر، در حقیقت همه چیز را در آینه زیبایی طبیعت که ناشی از وجود خداوند است می بیند و به همین دلیل او را از پیشگامان حفظ محیط زیست می دانند.

از آنجا که این چهار عنصر (آب، خاک، هوا و آتش) نشانه ها و آیاتی از خداوند هستند، باید زیبا باقی بمانند و آسیب رساندن به آنها مجاز نیست. از منظر دین زرتشت خداوند این جهان شادی آفرین را با همه زیبایی هایش برای بهره برداری و لذت آدمیان آفریده است و همه مردم در مقام امین باید در حفظ آن بکوشند، زیرا که ارج گذاری به زیبایی های عناصر طبیعت اقرار به عظمت خداوند است.

در مسیحیت

در انجیل نگاه بسیار مقدسی به طبیعت وجود دارد. در این دین حق مالکیت یا برتری انسان نسبت به سایر موجودات نمی تواند محوری برای سوءاستفاده، تجاوز یا نابودی نعمت های خداوند باشد. برتری انسان چیزی جز همزیستی با سایر مخلوقات نیست. انسان حق ندارد به صرف احتمال خطر برای بقای خودش، دست به ایجاد هرج و مرج و نابودینعمات خداوند بزند. در واقع، عمل غیرمسئولانه انسان به سایر مخلوقات عملی زشت و شنیع تلقی می شود.

در دین یهود

مواجهه خداوند و انسان در طبیعت در دین یهود بافتی یکپارچه تلقی می شود. در تعلیمات تورات آمده است که خداوند هر یک از موجودات را با حق مخصوص خود آفریده است.

در آیین بودا

بودا می گوید: «همان گونه که مادر با در خطر انداختن زندگانی خود فرزندش را حفظ می کند، باید مهر بی پایان بر همه موجودات زنده را در خود شکوفا کند.» «مودیتا» یا شادی حالتی است که در آن رهرو از دیدن یا شنیدن شادی های هستی شاد می شود. حرکت گذاشتن به طبیعت به کامل ترین شکلی که در خور آن است، نشاندهنده عشق ژاپنی ها به طبیعت است. دکتر «سوزوکی» محقق مکتب ذن بودیسم، علت آشفتگی های روحی و معنوی انسان غربی را در بیگانگی با طبیعت می داند.

در آیین هندو

اگرچه بنا بر اعتقاد هندوها بشر در رأس هرم تکامل است، عاملی جدا از کره زمین و سایر موودات محسوب نمی شود. کتاب ها و دست نوشته های قدیمی دین هندو توجه زیادی به محیط زیست طبیعی نشان می دهند و از دید آنان چنگل ها، بیشه زارها، درختان و ... مقدس هستند.

در کتاب «مهابراتا» آمده است که اگر حتی یک درخت پر از گل و میوه در یک دهکده وجود داشته باشد، آن مکان مظهر زیبایی و درخور پرستش و احترام است. آموزه های این دین با یادآوری مظاهر زیبایی در جهان آفرینش از انسان می خواهند تا با توجه به جلوه های خلقت، زیبایی آفریننده آنها را ستایش کند و بداند که زیبایی خلقت جهان طبیعت او را به سوی خالق دعوت می کند.